Taksim'de seçim var!

Taksim Meydanı’nda yıllardır boş bekleyen ve hakkında kimi zaman cami, kimi zaman da müze yapılacağına dair söylentiler çıkan eski su deposu Maksem; sonunda sanat galerisi oldu. Ağırladığı ilk sergi ‘Sine-i Millet’, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk milletinin seçim serüvenini anlatıyor.


Günlerden 29 Mart olduğunda, yerel de olsa bir seçime daha şahitlik ve seçmenlik edeceğiz. İstekli isteksiz, kararlı kararsız, mutlu mutsuz; bir şekilde gidip oylarımızı vereceğiz. Ama daha önce, en azından İstanbullu sanatseveri bir başka seçim süreci daha bekliyor. Tabii sadece gönüllüleri... Taksim’in eski su deposu Maksem’de Sine-i Millet Sergisi kapsamında 20 Aralık’tan beri süren ‘Cumhuriyetimizin kültür değerleri’ seçimi bu.

Seçmen yaşının 18’den 15’e indiği seçimde, 15 yaşını doldurmuş her Türk vatandaşı TC kimlik numarasını yazarak parmağı mürekkeplenmeden oyunu kullanabiliyor. 10 farklı bilgisayarda kullanılan oylar aynı zamanda Taksim meydanındaki dijital dev ekrandan ‘kesin olmayan seçim sonucu’ olarak kamuoyuna duyuruluyor. Gizli oy ve anında açık sayım... Seçimin kategorileri ise şöyle: Cumhuriyetin romancısı, şairi, ressamı, mimarı, müzik sanatçısı, sinema–tiyatro sanatçısı, sporcusu, bilim insanı, heykel-seramik sanatçısı ve hat-ebru-tezhip-minyatür sanatçısı.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültürel ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı ile Kültür A.Ş tarafından düzenlenen Sine-i Millet Sergisi, bu hoş interaktif bölümle sınırlı değil elbette. Türk milletinin 100 yılı aşan yakın dönem seçim deneyimlerinden oluşan sergide; Tanzimat’tan Meşrutiyet’e, Cumhuriyet’in ilanından çok partili döneme seçim kültürümüzün uzun ve ilginç hikayesi var.

1840–1950 yılları arasındaki seçim kültürümüzü detaylı bir şekilde ele alan sergi; demokrasinin gelişmesi ve halkın yönetime katılması gibi söylemlerin bundan yüz yıl önce, günümüzden daha hararetli tartışıldığını hatırlatıyor bize. Seçimler ne zaman başlamış, hangi evrelerden geçmiş, bugünlere nasıl gelmiş... Ya da yüz yıl önce seçmenlerden oy talep eden partiler hangileriydi, seçtiğimiz ilk milletvekilleri kimlerdi gibi pek çok sorunun cevabı bu sergide. Özel ve kamu koleksiyonlarından seçilen nadide belgelerle Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü’nün idareci ve uzmanlarının hazırladığı serginin küratörlüğünü Mehmet Lütfi Şen yapıyor.

Su deposundan kültür deposuna

Sine-i Millet Sergisine ev sahipliği yapan mekânın hikayesi, sergideki objelerden daha eski. Açılışını İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş’ın yaptığı mekân, 1732’de Padişah Birinci Mahmut tarafından Pera ve civarının su ihtiyacını karşılamak için inşa edilmiş. 18. yüzyılda Avrupa yakasına gelen su, İstiklal Caddesi’nin girişinde, hemen sağda kalan ve pek az İstanbullu’nun dikkatini çeken sivri külahlı bu yapıda toplanır, kentin üç kısmına taksim edilirmiş. Yıllardır kullanılmayan ve Taksim adının da menşei olan yapının üzeri hâla kuş köşkleriyle süslü. Yüzyıllarca bölge sakinlerinin su ihtiyacını karşılayan Maksem, bundan böyle su yerine kültür depolayacak.

Maksem’in ilk konuğu ‘Sine-i Millet’e dönersek; sergi, ‘Cumhuriyetimizin kültür değerleri’ seçimiyle birlikte dört ayrı bölümden oluşuyor. ‘1840’tan 1950’ye seçim serüveni’ başlıklı bölümde, Türk milletinin seçim kültürü kronolojik olarak aktarılıyor. Meşrutiyet’te kullanılan seçim sandığıyla başlayan ve ülkenin geçirdiği her seçim dönemini sırayla ele alan bu bölümde; seçim kültürü ve sevincinin nesnelere yansımış haliyle karşılaşıyor izleyici. Propaganda afiş ve broşürleri, oy pusulaları, seçim mühürleri, oy sandıkları, seçmen listeleri, seçim vaatleri, seçim tahmin ve sonuçlarının yanı sıra kimlik, fotoğraf ve defterlerle; ‘irade-i seniye’den ‘söz milletindir’e, dönüşü olmayan bir yolculuk adım adım izleniyor. Altın ve gümüşten yapılmış Kanun-ı Esasi ve abide-i meşrutiyet madalyolarından II. Meşrutiyet’in nasıl bir bayrama dönüştüğünü; duvar halılarından ipek mendillere, sigara tablalarından lokanta menülerine kazınan ‘adalet, uhuvvet, musavvat ve hürriyet’ sloganından ise seçimlerin nasıl bir festival havasında geçtiğini anlıyoruz.

Kanun-i Esasi ve Tanzimat Fermanı’ndan otuz senelik istibdat dönemine, 1908’de II. Meşrutiyetin ilanından, Ankara’da 23 Nisan 1920’de açılan TBMM’ye, oradan da 1946 ve 1950 seçimlerine yakın tarihimizi bize hatırlatan sergi; işte tam o yılda duruyor ve Demokrat Parti’nin iktidarda, İnönü Başkanlığı’ndaki CHP’nin de muhalefette olduğu elektrikli yıllardan hiç bahsetmiyor. Belki bir başka sefere...

Geçmiş hep biraz gülümsetir

‘Türk kadınının seçen ve seçilen olarak portresi’ başlıklı bölümde kadına seçme ve seçilme hakkının verilişi anlatılıyor. Dünyadaki birçok ülkeden önce seçme ve seçilme hakkını kazanan Türk kadınını tarihi bir paranteze alarak başlayan bölümde ‘Kadınlar Halk Fırkası’ gibi siyasi oluşum ve çabalara, kadının seçme ve seçilme hakkının ilk olarak 1908 meclisinde tartışıldığına, yüzyıl önce bu günlerde Selanik Beyazkule’deki açık hava tiyatrosunda Müslüman bir kadının kadın hakları üzerine bir konferans verdiğine, kadınların 1934 yılında seçme ve seçilme hakkını kazandığına, 1935 Seçimlerinde ise oy kullandıklarına şahit oluyoruz. 1935 meclisi Cumhuriyet tarihinde yüzde olarak en fazla kadın milletvekilinin bulunduğu mesclis ayrıca. Ve hâla...

Eski olay, fotoğraf ve eşyalar zaten hep biraz gülümsetir ama sergide ayrıca ‘Seçimle gülmenin görsel tarihi’ başlıklı bir bölüm de var. Seçim serüvenimizi komik resimler, karikatürler ve video görselleri eşliğinde yine kronolojik olarak aktaran bu bölüm; Osmanlı döneminden çok partili hayata kadar mezkur alanda yayınlanan karikatürlerden ve seçim kültürünün sinemaya yansıyan karelerinden bir seçki.

Sine-i Millet,seçmen listelerinin muhtarlıklara asıldığı; televizyon, radyo, gazete ve dergilerde tartışmaların birinin bin para olduğu şu günlerde; unuttuğumuz nice seçimi hatırlatıyor bize. 30 Ocak’a dek Taksim meydanındaki Maksem’de hatırlatmaya da devam edecek.


Jülide Karahan

Milliyet Sanat/Ocak 2009

....